آموزش پیش دبستانی جریان قانونمند و هدفداری از تربیت به معنای اعم است كه كودكان گروه های سنی 5 تا 6 سالگی را براساس خصوصیات و سطح پیشرفتشان با فراهم نمودن محیطی سرشار از انگیزه پوشش میدهد. در این جریان ، پیشرفت فیزیكی، عقلانی، روحی و اجتماعیكودكان به بهترین وجه در مسیر ارزشهای فرهنگی جامعه هدایت میشود.مقطع پیشدبستانی، مرحله ای است كه پیشرفت كودك بسیار سریع است. آموزش فراهم شده در ایندوران ، بر روند پیشرفت كودك در سالهای آتی تأثیر بسیار دارد.
تحقیقات درازمدت نشان می دهد كه قسمت اعظم نگرشهای مكتسبه دوران كودكی، شخصیت،دیدگاهها، عادات، اعتقادات و سیستم ارزشی شخصی را در سالهای بزرگسالی وی شكل میدهد. به طوری كه این سن را شروع فعالیت های اجتماعی و فرهنگی خودانگیخته دانسته اند .
با توجه به اهمیت و حساسیت این موضوع نحوة برخورد و محیط مدرسه در نحوه و جهت رشد دانش آموز در تمامی سال های تحصیل و زندگی تأثیراتی چشمگیر وفراموش نشدنی دارد زیرا مدرسه جانشین و قائم مقام خانواده است و مربی جانشین مادر است.در سالهای نخست مدرسه ، اثر معلم در شخصیت كودك مهمترین و یگانه عامل مؤثر در محیط مدرسه است. گرایش معلم نسبت به شغل معلمی و كودكان اهمیت فراوان دارد معلمی كه كارش و كودكان را دوست دارد وبا علاقه و رغبت انجام وظیفه می كند سبب می شود رشد شخصیت تمام كودكان آرام تر و بهتر صورت گیرد.
مقدمه :
تربیت كودك را باید از همانآغاز تولد و حتّیاز دوران جنینی شروع كرد ، زیرا «شخصیت كودك در همان پنج سال اول پایه ریزی می شود » . از اهداف مهم تعلیم و تربیت فرزند ، آماده سازی او برای زندگی در اجتماع و تعقیب اهداف الهی جامعه است .
كانون خانواده نخستین نهاد اجتماعی است كه كودك در آن پرورش می یابد و می آموزد كه چگونه رفتار اجتماعی داشته باشد . در محیط های اجتماعی نظیر مهد كودك ، نهادهای دیگری به جز خانواده در آموزش هنجارها و ارزش ها به فرزندان دخالت دارند و با افزایش سن كودك به مرور از نقش خانواده ها كاسته و بر نقش این كانون ها در الگودهی به شخصیت كودك افزوده می شود .
مهد كودك برای بچّه ها عموماً جذابیتی بیش از خانه و خانواده دارد و نیز نقشی بسیار اساسی و مهم در تربیت كودكان ایفا می كند . تأثیر پذیری كودكان در مهد كودك به مراتب بیشتر از خانه و خانواده است .
اگر مربیان ، افرادی آموزش دیده ، كارآمد و متخصص در زمینه تربیت كودكان باشند ،خواهند توانست به بهترین شكل ممكن كودكان را تربیت كنند . از سوی دیگر بنا به گزارش مؤسسه ملی " بهداشت و توسعة رفتار كودكان " بچّه هایی كه بین سال های دوم تا چهارم زندگی در مهد كودك هستند نسبت به سایر كودكان، آموزش زبان و حافظه بهتری دارند ، لذا بر آن شدیم مقاله ای تحت عنوان " نقش مهد كودك و پیش دبستانی در تربیت كودكان " را به همكاران و والدین عزیز تقدیم نمائیم .
ظهور مراكز پیش دبستانی :
وظیفه آموزش این است كه ذهن های خالی را به ذهن های باز تبدیل كند نه به ذهن های پر (مالكولم فوریس) .
افلاطون در حدود قرن سوم قبل از میلاد معتقد بود : آموزش در دوران اولیة كودكی امری اجتماعی است و باید در این سنین كودكان را از والدین شان جدا كرد و جهت مراقبت و تعلیم به مؤسسات اجتماعی سپرد .
ظهور مراكز پیش دبستانی و مهد كودك ها حاصل تحقیقات و مطالعات بزرگان تعلیم و تربیت چون دیویی در آمریكا ، كلاپارد در سوئیس ، مونته سوری در ایتالیا و دكرولی در بلژیك و ... می باشد كه همگی از آموزش سنتی انتقاد كرده و در آموزش و پرورش جدید بر اساس شناخت عالم كودكی هم رأی و هم صدا بودند . هم چنین تحقیقات لورنر (1873) مطرح كرد : تمرین و آموزش باید در زمان معین و مشخصی صورت گیرد و مسالةدوران حساس را در رشد انسان عنوان كرد و این كه زمان ، عامل پدید آمدن دوران حساس است ، یعنی كودك را باید در زمان مناسب وقتی كه برخوردهای محیطی بیشترین تأثیر را در شكوفایی استعدادهای ذاتی كودك می گذراند آموزش داد . اما وقتی بنجامین بلوم (1964) بیان كرد كه 50% رشد هوشی بین تولد تا 4 سالگی ، 30% بین 4 تا 8 سالگی و 20% از 8 تا 17 سالگی می باشد و محیط سرشار و غنی فرهنگی در افزایش رشد هوشی تأثیر بسزایی دارد و با بزرگ شدن كودك ، محیط تأثیر پذیری خود را از دست می دهد ، اهمیت توجه به آموزش و پرورش پیش از دبستان بیش از گذشته مطرح شد .
این مراكز با اهداف مشخص تأسیس شده اند ،هر چند كه هدف كلی آموزش و پرورش رسانیدن انسان به فلاح و قرب به خدا است . اما در آموزش و پرورش پیش از دبستان علاوه بر این هدف،رشد همه جانبة كودكان مدنظر است كهدارای چندزیرمجموعه می باشد و از اصلی ترین این اهداف می توان به توسعة مهارت های شناختی ، فیزیكی ، زبان شناختی ، عقلانی ، عاطفی ،اجتماعی و شخصیتی كودكان رده 5- 2ساله اشاره كرد . هر چند مراكز پیش دبستانی و از جمله مهد كودك ها با هدف اولیة نگهداری كودكان راه اندازی شدند ، اما با گذشت زمان به نهاد آموزشی تبدیل شدند ، زیرا كارشناسان متوجه شدند كه یادگیری اولیة رفتارها و روابط اجتماعی ، زبان های خارجی ، نقاشی ، موسیقی و كارهای دستی ، اگر از كودكی آغاز شود نه تنها بازده بیشتری در روند فراگیری دارد ، بلكه كودك را ازنظر زمانی به پیش می برد و ارزش های مهمی چون صداقت ،نوع دوستی ، محبت ، استقلال ، عطوفت ، سازگاری و هماهنگی با جامعه به او آموخته می شود .
وضعیت مهدكودك ها و مركز پیش دبستانی در ایران و جهان :
بر اساس آخرین آمار اعلام شده از سوی سازمان ثبت احوال كشور ، 6 میلیون و 812 هزار و554 كودك زیر6 سال در كشور وجود دارد كه باید به مراكز پیش دبستانی بروند . این در حالی است كه در سال گذشته فقط 481 هزار و 738 نفر ، یعنی حدود 7 درصد این كودكان به مهد كودك رفتهاند و جالب اینجاست كه از این تعداد فقط 8/0 درصد دارای مادران خانه دار هستند ، یعنی بقیه از سر اجبار و به دلیل شاغل بودن مادر ، به مهد كودك پا گذاشته اند . قرار است این رقم تا پایان برنامة چهارم توسعه به 20درصد برسد . یعنی فرهنگ آموزش پیش از دبستان چنان كم رنگ در جامعه پیشرفت می كند كه مسئولان با هزار تمهید و برنامه ریزی امیدوار هستند كه تا سال دیگر فقط20 درصد از كودكان را به سوی محیط های آموزش ویژة كودكان زیر هفت سال راهی كنند .
این در حالی است كه اگر چشم بر آمار عجیب و غریب كشورهای پیشرفته ببندیم ، می بینیم كه در كشوری نظیر كوبا بیش از 95 درصد از كودكان زیر هفت سال تحت آموزش قرار دارند .در حال حاضر 10 هزار و 611 مهد كودك در سراسر كشور وجود دارد كه حدود 9 هزار از این تعداد در اختیار بخش خصوصی است . در هر حال هدف اصلی در آموزش پیش دبستانی پرورش انسان هایی با ویژگی های مطلوب انسانی است .
اهمیت و ضرورت آموزش پیش از دبستان :
براساس یافته های روان شناسی و علوم تربیتی، سال های پیش از دبستان در رشد و تربیت كودكان نقش اساسی و تعیین كننده ای دارد. در این دوران حساس و مهم، یادگیریكودكان عمیق تر،سریعتر و آسان تر انجام می شود.توانایی های آنان درجنبه های مختلف رشد شكوفا می شود و پایه های اصلی شخصیت آنها شكل می گیرد.
بر همین اساس بسیاری از پژوهشگران و سیاستگذاران امر آموزش، روی آموزش ها و آموزش مهارت های پیش دبستانی و دبستان تأكید دارند و از این بین تأكید ویژة آنها بر آموزش زبان مادری ، ریاضیات و مهارت های هوشی- هنری است .
آنها معتقدند حذف آموزش مهارت هایی چون آواشناسی كلمات كه عامل مهمی جهت شناسایی درست حروف و درنتیجه كلمات است ، آموزش اطلاعات عمومی و زبان دوم و آموزش صحیح رفتارهای اجتماعی باعث دلزدگی از ورود به مدرسه و درنهایت افت شدید تحصیلی در میان دانش آموزان می شود.
پژوهشگران معتقدند بروز ناهنجاری های رفتاری- آموزشی چون ناتوانی در درك مفاهیم آموزشی، بی قراری و شیطنت در كلاس، بیش فعالی، بی نظمی در انجام تكالیف یا رفتارهای شخصی، فرار از مدرسه، تكرار پایه آموزشی (مردود شدن) و هر نوع عدم تعادل رفتاری- آموزشی ناشی از غفلت در آموزش صحیح در پایه پیش دبستانی است. درحقیقت همه كودكان نیاز دارند تا پیش از ورود به مدرسه و یا بهتر بگوییم ورود به اجتماع، آمادگی های لازم را كسب كرده و برای ورود به اجتماع حاضر شوند.
مطالعات نشان می دهد سرمایه گذاری صحیح در آموزش پایه پیش دبستانی و انتخاب برنامه آموزشی با كیفیت بالا نه تنها باعث افزایش آمادگی و اشتیاق كودكان برای ورود به مدرسه و اجتماع می شود بلكه به صورت خاص، تاثیر بسیار مثبتی بر كودكان متعلق به خانواده های متوسط،كم درآمد و یا كودكانی كه والدین آنها تحصیلات مناسب و بالایی ندارند(منظور تحصیلات دانشگاهی است) خواهد داشت.
دكتر فریده ترابی میلانی معتقد است : همه كودكان دنیا بر اساس یك الگوی رشد ، دوران از تولد تا پنج سالگی را طی می كنند . علاوه بر این هر كودك به عنوان موجودی مستقل و منحصر به فرد نیز الگوی رشد خاص خود را دارد . حضور كودك در مهد كودك یا دورة آمادگی این امكان را فراهم می كند تا ارزیابی دقیقی روی هر كودك انجام شود كه آیا مطابق با سن خود ، مراحل رشد را طی می كند یا نه ، تأخیر در رشد كودكان كه می تواند زمینه ساز عقب ماندگی آن ها را فراهم كند در این محیط ها به سرعت شناسایی می شود و امكان بازپروری را فراهم می كند . به عقیده متخصصان اگر دستمان به ایدهآلها وآرمانهای نقره فام در راه پرورش كودكان نمی رسد ، می توانیم به حداقل ها اكتفا كنیم .
دكتر منصوره پاكباز روان پزشك و متخصص علوم توانبخشی ، به مادران و پدران توصیه می كند كه هرگز برای خود یك ایده آل دست نیافتنی برای تربیت و پرورش فرزندانشان تعریف نكنند تا بتوانند با حقایق كنار بیایند . وی عقیده دارد : توصیة ما به پدر و مادرها كه به بهانه نداشتن تمكن مالی به پرورش و آموزشكودكان زیر هفت سال بی توجهیمی كنند این است كه ، چگونه هیچ كس حاضر نیست فرزند 7 ساله خود را به مدرسه نفرستد و در هر شرایطی او را به یك مدرسه متناسب با شرایط زندگی اش می فرستد تا سواد بیاموزد پس درباره مهد كودك نیز باید این گونه عمل شود . شاید هنوز زمان اجباری كردن این دوره آموزشی به دلیل سازوكارهای اجتماعی و ساختار قوانین كشور فرا نرسیده باشد ، اما خانواده ها باید آگاه باشند كه در این هنگام وظیفه آنهاست كه نسبت به این موضوع در حد اجبارشان ، بر شتاب برای سواد آموزی فرزندان باید توجه كنند و مطمئن باشند كه در همان حد هم مسؤلیت به عهده دارند . از طرفی این سؤال مطرح می شود كه خانواده ها در ازای سرمایه گذاری بر آموزش پیش از دبستان كودكان خود ، شاهد چه بازتابی هستند ؟
دكتر ترابی روان پزشك نیز معتقد است : متأسفانه با روند غلط برخی از مهد كودك ها ، خانواده ها صرفاً شاهد حفظ كردن چند بیت و سرود ، چند آیه و سوره و حدیث یا نقاشی كردن از الگوها و شمارش از یك تا بیست به وسیله فرزندانشان پس از دوره مهد كودك هستند كه اصلاً برای آنها مطلوب نیست. ولی آنچه مسلم است بررسی بولتنها و مقاله های علمی جدید ثابت می كند كه حتی یك مهد كودك نه چندان مطلوب و ایده آل هم بهتر از نفرستادن كودك به مهد كودك است .
اگر مهد كودك ها به مكان هایی جز " محل نگهداری " كودكان تبدیل شوند ، به عبارت دیگر به وظیفه اصلی خود كه جامعه پذیری و تربیت صحیح كودكان و نه صرف نگهداری از آنان بدل شوند ، نسل كارآمد و شایسته ای را تحویل جامعه خواهند داد . از آن جا كه رابطه كودك با دوستان و مربیان خود در مهد ، دوستانه است تأثیر پذیری و الگوبرداری از آنان در قیاس با محیط خانواده ، بیشتر است. زیرا پدر و مادر با حالتی اقناعی و دستوری با كودك رفتار می كنند، او نیز این حالت اجبار وسلطه گری را در خانه احساس می كند ، چرا كه دریافته است پدر و مادر ، بزرگ تر از او هستند . حتی گاهی اوقات احساس می كند كه آنان به دلیل بزرگ تر بودن به او زور می گویند ، اما احساس كودك در مهد كودك به مربیان و همسالان خود احساس دوستانه و به دور از اجبار و زور است .
به اعتقاد مربیان مهد كودك ، وظیفه مهم این مراكز آشنا كردن كودكان با هنجارها ، ارزش های جامعه و آموختن رفتار اجتماعی و نیز آشكار كردن استعدادهای نهفته در آنان است ، به طوری كه در آینده با ورود به مراكز آموزشی و هنری ، این استعدادها هر چه بیشتر بارور شوند.در مهد كودك كودكان با فراگیری نقاشی ، شعر ، سرود ، بازی و .... با رویدادها و محیط اطراف خود آَشنا می شوند .كودك رفتارهای مورد پذیرش در جامعه را می آموزد . كودكانی كه دوران كودكی را در مهد می گذرانند بهتر و راحت تر می توانند با محیط اطراف خود ارتباط برقرار كنند و درارتباطات اجتماعی خود كمتر به مشكل برخورد می كنند و نسبت به دیگر كودكان به مراتب ، جامعه پذیرتر هستند .
مهد كودك برای كودكان به منزلة یك محیط كاملاً صمیمی و دوستانه است . لذا تأثیرپذیری كودكان در مهد كودك به مراتب بیشتر از خانه و خانواده است . اگر مربیان ، افرادی آموزش دیده ،كارآمد و متخصص در زمینه تربیت كودكان باشند خواهند توانست به بهترین شكل ممكن كودكان را تربیت كنند . در مهد كودك ، گروه های همسال محیطی را برای كودك فراهم می كند كه در آن خود را بشناسد . كودك از طریق این محل های بازی می آموزد كه پذیرفته شده و با دیگران شریك شود . از حقوق خود دفاع كند و به دیگران احترام بگذارد . بنابراین كودك از دنیای خود محور به مرحله اجتماعی شدن قدم می گذارد . بر خلاف تصور اكثر افراد ، مهد كودك فقط جایی برای بازی كردن نیست بلكه كودك در آن دائم در حال یادگیری است و توانایی های خود را توسعه می دهد .
مثلاً وقتی او در اتاق بازی به بازی های نمادین می پردازد ، اطلاعاتی درباره خانه و خانواده به دست می آورد . نقاشی كردن و چكش كاری یا بازی با خمیر به رشد عضلات بازوها و دست های كودك كمك می كند كه بعدها این امر او را در نوشتن یاری خواهد كرد .
معایب مهد كودك :
مهد كودك علاوه بر این مزایا ، معایبی هم دارد . از جمله این كه ممكن است كودك شما در خانه ناآرام شود یا پرخاشگری كند كه این مشكل را می توان با انتخاب یك مهد كودك مناسب و صحبت مداوم با مربیان مهد كودك جلوگیری كرد . كودكانی كه زمان زیادی را در مهد كودك به سر می برند، غمگین و ترسو هستند اما این مشكل تا سن آمادگی از میان خواهد رفت . كودكانی كه اوقات خود را دور از مادر و در مهد كودك می گذرانند ، پرخاشگرتر می شوند و مدت زمانی را كودك درمهد كودك می گذراند هر چه طولانی تر باشد ، احتمال این كه هنگام رسیدن به سن كودكستان پرخاشگرتر شود بیشتر است.
نیازهای آموزشی كودكان پیش دبستانی :
مركز بین المللی اهداف آموزشی آمریكا در آخرین نشست و بیانیه خود (در سال 2006) شاخص هایی را به عنوان ضروری ترین نیازهای آموزشی كودكان پیش دبستانی به منظور آموزش بهتر به آنها و آماده كردن كودكان برای ورود به مدرسه به این شرح اعلام كرد:
1-آموزش مهارت های فیزیكی- جسمانی برای ورود به مدرسه:مانند نظافت شخصی، محافظت از خود و...
2-آمادگی عاطفی - اجتماعی
3-استفاده از وسایل كمك آموزشی مناسب برای آموزش صحیح و عملی به كودكان
4-آموزش زبان (زبان مادری و زبان دوم) با استفاده از بهترین شیوه آموزشی
5-آموزش مهارت برقراری ارتباط با دیگران و ارتقای سطح توانایی های شناختی و اطلاعات عمومی كودكان شامل اطلاعات هنری، فرهنگی، علمی، اجتماعی و...
95 درصد كودكان زیر 6 سال كشورهای پیشرفته دنیا تحت پوشش خدمات آموزشی قبل از دبستان قرار دارند و در ژاپن 98 درصد و در ویتنام 50 درصد است در حالی كه در ایران تنها 7 درصد كودكان را شامل می شود.
ویژگی های مهدكودك خوب:
روان شناسان معتقدند كه در یك مهدكودك خوب باید نسبت مربیان به كودكان 1 به 3 باشد.علاوهبراین، فضای مناسب برای بازیكودكانوجود داشته باشد و بچه ها درگروه های كم تعداد بازی كنند. مربیان باید در زمینه رشد كودك و تعلیم و تربیت او خوب آموزش دیده باشند و بازی های مناسبی را برای كودكان تدارك ببینند.
جدی گرفتن نقش مهد كودك ها در تربیت كودكان:
انسان موجودی اجتماعی است، از زمان تولد تا واپسین دم حیات نیازمند دیگران است. در جامعه زندگی می كند، از آن تأثیر می پذیرد و بر آن تأثیر می گذارد.
كانون خانواده ، نخستین نهاد اجتماعی است كه كودك در آن پرورش می یابد و می آموزد كه چگونه رفتار اجتماعی داشته باشد.
در محیط های اجتماعی نظیر مهدكودك، نهادهای دیگری به جز خانواده در آموزش هنجارها و ارزش ها به فرزندان دخالت دارند و با افزایش سن كودك به مرور از نقش خانواده ها كاسته و بر نقش این كانون ها در الگودهی به شخصیت كودك افزوده می شود.مهد كودك ، برای بچه ها عموماً جذابیتی بیش ازخانه و خانواده دارد و نیز نقشی بسیار اساسی و مهم درتربیت كودكان ایفا می كند.
بنابراین برای به ثمر نشستن این نهال های ترد و شكننده و كمك به رشدِ صحیح آنان باید محیطی امن و عاری از هر انحرافی برای تربیت آنان فراهم ساخت.
تأثیرپذیری كودكان در مهد به مراتب بیشتر از خانه و خانواده است. اگر مربیان، افرادی آموزش دیده، كارآمد و متخصص در زمینه تربیت كودكان باشند خواهند توانست به بهترین شكل ممكن كودكان را تربیت كنند.
بسیاری از كودكان با رشد روزافزون تعداد مادران شاغل، بیش از نیمی از روز خود را در مهدها سپری می سازند و رفتارها، ارزش ها و الگوهای بسیاری را از این مكان ها كسب می كنند، حال این مربیان و مسئولان مهدها هستند كه باید ضمن عنایت به وظیفه خطیرتعلیم و تربیت و بهره گیری از شیوه های مثبت و كارآمد، در ساختن نسل آتی كمر همت ببندند.
در تربیت اجتماعی به كودكان چه بیاموزیم ؟
1-آگاهی با آداب و معاشرت ، تشریفات و آداب و سنن اجتماعی مثل بدرقه و استقبال
2-پذیرش مسئولیتهای اجتماعی و شركت در فعالیتهای اجتماعی
3-نحوه شركت در مجامع ، متكلم وحده نبودن درجمعها
4-مقابله با نیازهای اجتماعی
5-عدم افراط و تفریط در رابطه با دیگران
6-رعایت حقوق دیگران
7-گوش دادن به سخنان و استدلال دیگران ، عدم قطع حرف افراد
8-خوشرویی و خوش رفتاری با مردم, تواضع در برابر مردم
9-تزكیه نفس
10-حفظ بهداشت و آراستن خود برای ورود به اجتماعات
11-به حساب آوردن ارزش دیگران و قبول موفقیت دیگران
12-روحیه مناسب برای همكاری با دیگران( برداشتن روحیه رقابت)
13-احترام به انسانیت
14-گوش دادن به نظرات
15-پذیرش مسئولیت رهبری در كارهای گروهی
16-آگاه كردن برای مواجهه با مسائل زندگی , تفاهم ها , تضادها
اساس آموزش این گونه مسائل درخانه و ازطریق رفتار والدین و همچنین در مهدكودك ها و مدارس از طریق آموزش مستقیم است .
خواجه نصیر الدین طوسی در كتاب اخلاق ناصری به پدران و مادران توصیه می كند كه از همان آغاز كودكان خود را به كار و فعالیت وادار سازند تا با سردی و گرمی زندگی اجتماعی آشنا شده ، در بزرگی از مشكلات اجتماعی نهراسیده راه گریز در پیش نگیرند و برای زندگی اجتماعی آمادگی داشته باشند .
نتیجه گیری :
در پایان باید متذّكر شویم كه مهد كودك نباید تبدیل به یك محل اجباری مثل مدرسه شود كه كودك هر روز صبح زود مجبور باشد از خواب بیدار شود و به آن جا برود و این موضوع او را اذیت كند . كودك می تواند در هفته 3 روز به مهد كودك برود ، بهتر است رفت و آمد در ساعات مشخص باشد تا بدین گونه نظم را هم یاد بگیرد . با این كه مهد كودك جای تعلیم و تربیت و محبت پدر و مادر را نمی گیرد ولی می تواند در رشد شناختی و اجتماعی كودكان تأثیر قابل توجهی داشته باشد . به هر حال در شرایط كنونی كه نیاز به حضور فعال تر و مؤثرتر خانم ها در فعالیت های گوناگون اجتماعی به شدّت محسوس است ، نقش و كاركرد مهدهای كودك در تربیت فرزندان و آموزش اجتماع پذیری به آنان بیشتر اهمیت یافته است . از این رو باید استانداردهای لازم برای فعالیت این اماكن فرهنگی از سوی مسئولان مربوطه تعیین و تبیین شود تا از سویی مهد كودك ها ملزم به رعایت این استانداردها برای ادامه فعالیت شوند و از سوی دیگر خانواده ها با آگاهی از ضوابط ، مراكز مناسب را برای سپردن فرزندانشان شناسایی كنند .
منــابـــع :
1- آموزش و یادگیری در دوران پیش از دبستان – ناصرقلی بوالحسنی – انتشارات آینده – بهمن 84
2- برنامه آموزش و پرورش در دوره پیش از دبستان –دكتر فرخنده مفیدی – انتشارات سمت – آبان 86
3- مدیریت مراكز پیش دبستانی – دكتر فرخنده مفیدی –ناشر : دانشگاه علامه طباطبایی – اسفند 86
4-آموزش و پرورش در كودكستان – محمدحسین نظری نژاد – انتشارات آستان قدس – اردیبهشت 81
۵- نظر سنجی تلفنی از مردم تهران درباره تربیت كودك - سیامك كفایی - سرورالسادات هاشمی و همكاران
6- پرستاری كودكان ونگ - سونیا آرزومانیاس - انتشارات سالمی- تهران1385
7-سیاست ها و خط مشی سالانه - مركز تحقیقات معلمان استان اصفهان - سال هفتم - شماره 2 - سال تحصیلی 86- 1385
8- استراتژی تربیت و پرورش آِینده سازان - شهریور 1385 - سال شصت و چهارم - شماره 18609